گچ بری هنر زیبایی ها به قدمت تاریخ

گچ‌ بری سنتی

هنر گچ‌ بری در دوره سلجوقی

هنر گچ‌ بری در دوره ایلخانی

هنر گچ‌ بری در دوره تیموری

هنر گچ‌بری در دوره صفوی

هنر گچ‌ بری در دوره زندیه

هنر گچ‌ بری در دوره قاجار

گچ‌ بری آماده

مزایای استفاده از این هنر

معایب استفاده از گچ‌ بری آماده

گچ‌ بری سقف

گچ‌ بری مدرن

انواع گچ‌ بری

انواع گچبری در ساختمان

گچبری با نقش برجسته

گچبری برهشته

گچبری زبره

گچبری لکه یا کلوخی

گچبری پته

گچبری مشبک

گچبری لایه‌ای

گچبری کشته‌بری

گچبری تخمه‌کن

در بقایای ارزشمند تاریخی ایران می توان نمونه‌هایی از هنرنمایی با گچ را مشاهده نمود که متاسفانه این هنر امروزه کمتر مورد توجه قرار می گیرد. در ادامه به هنر گچ‌ بری در دوره‌های مختلف در ایران می پردازیم.

استفاده از گچ‌ بری برای نماسازی داخلی در دوره سلجوقی بیشتر مورد توجه بوده و روند تحول این هنر در این دوره مربوط به استفاده از هنر مذکور در انواع خط کوفی همراه با نقش‌های اسلیمی می باشد.

که بناهایی مانند مسجد اردستان به جای‌مانده از این دوره می باشد که با خط کوفی مزین شده است.

در دوره ایلخانی روند استفاده از هنر گچ‌ بری رشد بسیار چشمگیری داشت و علاوه بر خط کوفی خط های دیگری مانند خط دیوانی، سلطانی و رقعی و ... همچنین اشکال هندسی با نقش های اسلیمی نیز مورد استفاده قرار می گرفتند و محراب های زیبا و آثار فراوانی از این دوره به جای مانده اند که از جمله این هنرها می توان به مسجد حیدریه در قزوین و محراب ارزشمند پیربکران اشاره نمود.

دوره تیموری عصر تحول و کاربندی‌هایی از قالب‌های گچی ارزشمند و استفاده از نقش‌های گوناگون و خط‌های مختلف بود که مقرنس‌بندی‌های ارزشمندی نیز در این دوره پدیدار گشت؛ و آثار بسیار زیبا و ارزشمندی از این دوره به جای ‌ماند. از جمله سردر میدان کاشان نمونه‌ایی از این هنر به جای مانده می باشد.

مقرنس‌بندی‌های گچی بخصوص مقرنس‌ بندی‌ های طاس و نیم‌طاس هنر گچ‌ بری را وارد عصر جدیدی نمود. تالار موسیقی عالی‌قاپو یکی از آن شاهکارهایی است که از نمونه های این دوره به‌جای مانده است.

ترنج‌اندازی همراه با گل و گیاه و مقرنس‌بندی و هنرآفرینی‌های زیادی که در این دوره به‌جای مانده است. از‌جمله آنها می‌توان به مقبره اولیه خان زند اشاره نمود.

تقلید از هنر گچبری‌های اروپایی‌ها در کاخ‌های شاهی بخصوص سرستون سازیها و سقف سازیها به دلیل مسافرت پادشاهان قاجار به فرنگ این هنر رونق فوق العاده‌ای یافت هرچند که در این دوره خلاقیت‌ها و نوآوری‌های بسیار چشمگیر پدیدار شده اما به یقین می توان گفت هرگز این تقلیدها نتوانست جای هنر اصیل ایرانی و سرپنجه‌های طلایی هنرمندان ایران را که نشأت گرفته از ذوق هنری هنرمندان ایران و هنر اصیل ایرانی می‌شد در گچبری بناهای ایرانی بگیرد.

گچبری کاری بسیار زمان بر می باشد. با توسعه ساختمان سازی و کمبود هنرمندان گچبر این کار به شیوه ی سنتی امکان پذیر نبود. لذا این کار از حالت سنتی به صنعتی تغییر یافته و با استفاده از گچ و ابزارها، قالب‌های گچی تهیه شده تا آنها را در جای مناسب نصب نمایند؛ که این کار امر گچ‌کاری را بسیار سهولت می‌بخشید که از جمله پرکاربردترین مصارف گچی در تزیین و نقوش ساختمان می باشد. این کار دارای مزایا و معایبی است که در ادامه به آنها پرداخته می شود.

1- نصب آسان

2- سرعت در نصب

3- وزن سبک

4- حمل و نقل آسان

5- استحکام بالا

6- قدرت رنگ پذیری بالا و متنوع

7- ماندگاری زیاد

مقاومت کم در برابر آب و رطوبت، در محل‌هایی که رطوبت زیاد است سطح گچ‌کاری شده به اصطلاح طبله می‌کند و دارای ظاهری نامناسب است. همچنین باعث خوردگی و زنگ زدگی در فلزات نیز می‌شود.

در کنار گچ بری های زیبا، دقت در انتخاب انواع ساعت دیواری در زیبایی و تناسب دکوراسیون منزل تاثیرگذار است.

از دیرباز تا به امروز برای تزیین سقف ساختمان بالاخص قسمت پذیرایی منزل از گچ‌ بری سقف پذیرایی به دلیل خاصیت شکل پذیری و چسبندگی استفاده کرده اند که معماران و گچبران برای آن طرح‌های مختلفی تهیه و پیاده‌سازی کرده اند که این کار ظاهر زیبایی به سقف می‌داد که در بیشتر اوقات این طرح بر پایه مرکز چلچراغ و یا نور افشان‌ها پیاده سازی می‌شدند که این کار نیز دارای سبک‌های مختلفی است. یکی از کارهایی که در این نوع تکنیک ساختمانی استفاده می شد استفاده از گچ های سقفی بسیار ضخیم در ساختمان‌های با ارتفاع زیاد بود تا با این کار ارتفاع ساختمان زیاد به نظر نرسد و دکوراسیون ساختمان چشم‌نواز باشد.

با استفاده از این روش می توان نقطه کانونی فضا را تغییر داد و نقاطی را که مد نظر باشد مورد توجه قرارداد. حتی یک سقف مسطح را می توان به وسیله آن به صورت منحنی درآورد و فضای آن را تغییر داد. همچنین با استفاده از رنگ کردن نقوش و سطوح گچی می‌توان فضای اتاق را تغییر داد.

این هنر، همان نقش های برجسته ای هستند که با خلاقیت هنرمندان گچبر مطابق نیاز زمان به وجود آمده‌اند. هنرمندان در این سبک از گچ‌ بری برخلاف سبک سنتی از گل‌ها و پرنده‌ها استفاده نشده و هنرمندان سبک جدیدی را پدید آورده‌اند. این هنر در هر دوره شکل ها و طرح‌های خاص مربوط به آن دوره را داشته که در طول زمان تغییر کرده و هنر گچ‌ بری مدرن پدید آمده است یکی از هنرهای وابسته و عجین شده با معماری هنر گچبری مدرن می باشد. فضاهای لوکس و تاریخی اولین مکان‌هایی هستند که هنگام صحبت از آن به ذهن خطور می‌کنند. اما برخلاف این تصور امروزه نیز گچبری مدرن جایگاه ویژه‌ای دارد که استفاده از آن در دکوراسیون داخلی یکی از پرطرفدارترین موارد برای تزئینات می‌باشد. با استفاده از مدل های مدرن و افزودن منابع نوری از جمله لوسترها و لامپ‌های زیبا و نیز پرده های اطراف آن جلوه خاصی به دکوراسیون بخشید که امروزه نیز استفاده از این هنر جایگاه خاصی دارد.

از آنجایی که کار هنری تکرار ندارد و هر لحظه هنرمند طرح های جدید و تازه ای را خلق و تکمیل می‌کند هنر گچ‌ بری نیز در این زمره قرار داشته و دارای تنوع بسیاری است و محدود نمی شود؛ و هر لحظه بر طرح ها و خلاقیت ها افزوده می شود. در کل این هنر را بر اساس نمای ظاهری می توان به سه دسته اصلی تقسیم نمود.

• طرح‌های زمینه و سطوح: قرار دادن یک سطح به صورت کامل و یا به صورت تکه‌تکه بر روی نظم خاصی مانند سقف، دیوار و ...

• طرح‌های حاشیه: قرار دادن یک مسیر خاصی به صورت ممتد و یا به صورت تکه تکه بر روی یک نظم خاص زیر پوشش طرحی به هم پیوسته مانند کناره های سقف و راهرو.

• طرح‌های تک و خاص: این طرح در جاهای خاص و به صورت تکی مورد استفاده قرار می گیرد؛ مانند سر ستون ها و یا شومینه و ...

در این شیوه ابتدا سطح را گچکاری نموده و به این ترتیب زمینه با گچ اندود شده و سپس نقش مورد نظر بر روی سطح ایجاد می‌شود.

نوع برهشته دارای قدمت بسیار زیادی بوده و در این حالت برجستگی زیادی نسبت به زمینه ایجاد می شود.

این نوع از گچبری را از لحاظ برجستگی میتوان بین در حالت «نقش برجسته» و «برهشته» در نظر گرفت که در این روش گوشه‌های کار به دلیل اینکه بدون مالش و پرداخت انجام می‌شود تیز و دارای بریدگی می‌باشد.

در این شیوه که از مغرب‌زمین به ایران وارد شده و بومی نیست. برجستگی‌هایی ایجاد شده به طرز اغراق‌آمیزی بیش از حد معمول است.

در این شیوه که از قرن هشتم رواج پیدا کرد. گچ بر، با آهار زدن کرباس با گچ، هنری جدید پدید آورده و پس از خشک شدن کرباس گچ کاری شده که شبیه مقوای سخت می شد. آمادگی لازم برای گچ‌ بری را داشت و سپس آن را بر روی دیوار مورد نظر می چسباندند.

این شیوه یکی از ظریف‌ترین و دشوارترین نوع گچبری می‌باشد که در آن سطح مورد نظر را با ضخامت 15 الی 25 سانتی متر گچکاری می‌کنند و هنرمند پس از خشک شدن و گرفتن گچ، شروع به هنرنمایی و خالی کردن سطوح و اجرای طرح‌های مورد نظر می‌شود و در نهایت سطحی مشبک با ضخامت بسیار نازک را به وجود می‌آورد.

از این شیوه زمانی استفاده می‌شود که هدف استفاده از چند رنگ است. به این صورت که ابتدا زیرسازی با گچ زنده انجام شده و پس از آن با کشته و رنگ های مختلف، بر روی آن کشیده می شود.

در این شیوه روی سطح مورد نظر را گچ زیره می کشند و پس از آن نرمه بر روی همین قسمت کشیده می شود که در این شیوه نیاز به سرعت عمل بالایی می باشد.

در این شیوه ابتدا باید گچ را غربال کرد تا به نهایت درجه نرمی برسد تا بتوان از آن برای طرح‌های هنری و گچبری‌های هنری رنگی استفاده نمود. گچ بری آشچزخانه یکی از نمونه های رایج این مدل است.